Groen Erfgoed en de SIM, van historie naar toekomst

Voor het onderhoud van groene monumenten kunnen eigenaren aanspraak doen op de SIM. Deze subsidieregeling bestaat inmiddels vijf jaar. Hoogste tijd voor het Ministerie van OCW voor een evaluatie, waarbij onderwerpen als toepasbaarheid, efficiëntie en doelmatigheid aan bod komen. Aan de hand van onderzoek en data-analyse heeft Hylkema Erfgoed samen met Dialogic meerdere gesprekken gevoerd met stakeholders, waaronder ook betrokkenen bij Groen Erfgoed. Dit leidde tot heldere conclusies en zinvolle aanbevelingen.

Landgoed Dordwijk, zicht op de oranjerie - foto: Ruurd van Donkelaar

Planmatig onderhoud
Vanuit de Rijksoverheid bestaat sinds 2016 de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (Sim). Deze is een voortzetting van het Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten (Brim). De Sim richt zich op het planmatig onderhoud aan rijksmonumenten, zowel voor gebouwde als voor groene en archeologische monumenten. Voor de groene monumenten is jaarlijks circa tien miljoen euro beschikbaar. Bij de evaluatie van de lopende subsidieregeling is ruim aandacht besteed aan de groene monumenten, die ook binnen de regeling al een aparte categorie en werkwijze kennen. Naast de doelstelling van de evaluatie, om beeld te krijgen van de doeltreffendheid en doelmatigheid van de Sim, zijn in de verschillende gesprekken met stakeholders ook veel andere onderwerpen aan bod gekomen. Daaronder bijvoorbeeld de effecten van de voorrangscriteria en verdeelcriteria, de positie van Professionele Organisaties voor Monumentenbehoud (POM’s) en de werking (en uitwerking) van de Sim. Aan de klankbordgroep voor groene monumenten werd deelgenomen door diverse adviseurs op het gebied van Groen Erfgoed, rentmeesters, meerdere particuliere eigenaren, en vertegenwoordigers van terrein bezittende en beherende organisaties.

Verschillen en onduidelijkheid
Specifieke onderwerpen die in de uitgebreide gesprekken ter tafel kwamen betroffen onder meer: de onduidelijkheid over subsidiekansen ten tijde van de aanvraag (mede in relatie tot de stukken die voor een aanvraag zijn in te dienen); de ingewikkeldheid van een aanvraag (en daarmee de kosten), de voorrangspositie van POM’s, in relatie tot de vereisten om POM te kunnen worden; de hoogte van het beschikbare budget, waarbij gesproken is over de mogelijk voordelige effecten van verlaging van het subsidiepercentage in verhouding tot het aantal te subsidiëren groene monumenten. Er bleken grote verschillen in ervaring en beleving, waarbij opgemerkt werd dat het indienen van een kansrijke subsidie aanvraag voor een groen monument nog niet altijd zo eenvoudig is. Ook kwam naar voren dat er niet altijd duidelijkheid bestaat over welke onderdelen of activiteiten in tuin en park subsidiabel zijn en dat de beoordeling van de aanvraag niet altijd eenduidig lijkt te zijn. Het verschil tussen onderhoud en restauratie kent bij groene monumenten geen duidelijke grens, vooral veroorzaakt door het simpele feit dat ‘groen groeit’.

Calamiteitenfonds
Het gehanteerde onderscheid tussen prioriteit 1 en prioriteit 2 is wel logisch wanneer het budget beperkt is. Het onderscheid is werkbaar voor professionals, maar een individu zonder voorkennis zal er moeite mee hebben Tijdens de gesprekken zijn noodkreten geslaakt: het achterwege blijven van één jaar (en bij meerdere afwijzingen na elkaar jarenlang) onderhoud in groen erfgoed kan grote en onherstelbare gevolgen hebben. Daarin lijkt er een wezenlijk verschil met de andere categorieën van erfgoed. De evaluatie sluit af met een aantal aanbevelingen ter behoud en verbetering van de regeling. Specifiek voor groen erfgoed wordt een sterk beroep gedaan op het ministerie om afgewezen aanvragen (zolang daarvan sprake blijft) het jaar daarop boven op de stapel te leggen. Hiermee kan beter worden voorzien in de continuïteit van onderhoud aan het ondertussen alsmaar verder groeiend groen. Daarnaast zou een ‘calamiteitenfonds’ kunnen helpen bij onverwachte schade door storm en droogte. En vooral: zoek een oplossing voor de groene monumenten die door hun omvang een grote onderhoudsbehoefte hebben, maar om budgettaire redenen steeds weer buiten de boot vallen.

Uitvoeringskwaliteit
Een van de aanbevelingen uit de evaluatie is om nader onderzoek te doen naar de mogelijkheden van koppeling van subsidiering aan borging van kwaliteit door middel van uitvoeringsrichtlijnen. Uit het onderzoek kwam overigens ook naar voren dat een groot deel van de SIM aanvragen wordt voorbereid door een gespecialiseerd en gekwalificeerd adviesbureau. Zeker ook in het geval van groen erfgoed: hier wordt voor aanvragen en het onderzoek dat daarvoor nodig is meestal een bureau ingeschakeld met leden die zijn aangesloten bij de Vakgroep Groen Erfgoed.

Publicatie en vervolg
Het gehele evaluatierapport is openbaar gemaakt via de website www.rijksoverheid.nl. Volgens een melding op de website zal een beleidsreactie op dit rapport voor de zomer naar de Tweede Kamer worden gestuurd.

Auteur: Eric Blok (SB4) was mede als lid van de Vakgroep Groen Erfgoed lid van de Klankbordgroep Groen van het project SIM-evaluatie