Natuursteen herstellen is vooral de schade-oorzaak aanpakken

‘Schade aan natuursteen waarnemen is één, de oorzaak vinden is twee, maar wel zo belangrijk’, zegt Frederik Heldoorn, hoog op de steigers bij de Grote Kerk in Zwolle. ‘De opdrachtgever van de restauratie van deze kerk beschikt daarvoor over voldoende kennis en adviezen. Geïnteresseerde particuliere eigenaren reik ik graag de waaier Schade aan steenachtige materialen aan, om hun kennis te verrijken’.

Diverse steunberen zijn vanwege valgevaar afgedekt – foto ERM

Veel schade door inwatering
Met een hoogwerker zijn in 2019 de gevels geïnspecteerd. Op de steigers blijkt de schade omvangrijker dan was waargenomen. ‘Dat komt omdat we nu elke plek nauwkeurig kunnen zien en aanraken. Nu we de zandstenen koppen van de steunberen verwijderen, of dat wat er nog van over is, kunnen we de binnenkant onderzoeken. Dan zie je hoeveel schade de inwatering aan de kern van tufsteen en baksteen heeft veroorzaakt’, vertelt Frederik Heldoorn.

Een van de steunberen: van het onsamenhangende kistwerk is weinig meer over – foto ERM

Gevaar voor voorbijgangers
De schade aan de Grote of Sint-Michaëls Kerk in Zwolle is op een aantal kritische punten in de gevel groot. De zandsteen afdekkers van de in tufsteen opgetrokken steunberen liggen deels los en sommigen delen zijn vergaan, laat Frederik Heldoorn van het gelijknamige Voegbedrijf Heldoorn B.V. zien. Daardoor verkeren ook de steunberen zelf in zeer slechte staat. Een aantal afdekkers zijn zover losgekomen dat ze een gevaar voor de voorbijgangers vormt. ‘Hun conditie’, vertelt hij, ‘verslechtert nog sneller door de toenemende inwatering’. Ook de kwaliteit van de tufstenen gevelbekleding, het zogenoemde paramentwerk, is op een heel aantal plekken zorgelijk. ‘Met name aan de bovenkant onder de goten en rond de steunberen’, wijst hij aan. ‘Datzelfde geldt voor het voegwerk. Zo krijgt de gevel nog meer last van vocht. Wat dan ook in het interieur inmiddels veel sporen heeft achtergelaten’.
In het koor en langs de zuidgevel zijn op vloerniveau hoge vochtconcentraties gemeten. Volgens Heldoorn wordt dit vooral veroorzaakt door optrekkend vocht en – aan de zuidzijde – in combinatie met de aanwezige schaduw van bomen, die het drogen van de gevel belemmeren. Minder ingrijpend zijn de schades op plintniveau die worden veroorzaakt door roestende doken. Volgens Heldoorn kan dit met het reguliere onderhoud worden meegenomen.

Waaier Schade steenachtige materialen
Frederik Heldoorn keert nog even terug naar de opdrachtgever. ‘Voor de geïnteresseerde monumenteneigenaar heb ik altijd enkele exemplaren van de waaier Schade aan steenachtige materialen in de auto liggen. Iemand kan bijvoorbeeld ons inschakelen over schade aan een vensterbank door bijvoorbeeld een verrot kozijn. De waaier bevat voorbeelden van de schade aan de natuursteen door bijvoorbeeld inwatering.’
De waaier is gebaseerd op het Monument Diagnose en Conservering Systeem (MDCS) van TNO, TU Delft en de RCE. In de website is veel wetenschappelijk onderzoek verwerkt, dat door de waaier praktisch toepasbaar wordt gemaakt. Dit met behulp van een groot aantal foto’s met daarbij een korte tekst, waarin schadetypen worden beschreven, evenals hun mogelijke oorzaken van de schade. De waaier is hier gratis te bestellen.