Historische orgels restaureren: volg de weg van de wind
Orgels zijn zeer complexe instrumenten met veelsoortige onderdelen en ook veelsoortige materialen. Het samenspel van houten en metalen orgelpijpen, de klavieren, het mechaniek, de windladen, de orgelkas en de windvoorziening geeft elk orgel een eigen, uniek geluid. Wat komt er allemaal kijken bij het restaureren van een historisch orgel?
Nergens ter wereld zijn meer orgels per vierkante kilometer te vinden dan in Nederland. De oudste exemplaren dateren uit eind vijftiende eeuw. Om de kennis te bundelen, hoe historische pijporgels te restaureren, is besloten een uitvoeringsrichtlijn op te stellen. De richtlijn beschrijft per specifiek onderdeel de wijze van restaureren. Ingegaan wordt op de restauratie van de verschillende onderdelen van orgels, zoals windladen, pijpwerk, klaviatuur, tractuur en kas. Bijzonder is dat ook gekozen is voor een onderdeel 'klank, intonatie en stemming'. 'Bij de volgorde in de beschrijving van de onderdelen heb ik de weg van de wind gevolgd, licht auteur van de richtlijn, en orgeladviseur Henk Verhoef, toe. ‘Vanaf de balgen, waar de wind wordt gemaakt, tot aan de plaats van de organist’.
Restauratieladder
Bij elke restauratie-ingreep is de zogenoemde restauratieladder leidend. Henk Verhoef: 'Bij onderhoud en restauratie worden daarbij als uitgangspunten gehanteerd: allereerst beperk de ingreep tot “zo veel als nodig en zo weinig als mogelijk”, voer de ingreep degelijk uit, om de volgende ingreep zo lang mogelijk uit te kunnen stellen, zorg dat de ingreep fysiek, materiaal-historisch en visueel passend is binnen de gegeven situatie en tot slot, vervang bij voorkeur met hetzelfde materiaal of materiaal met dezelfde eigenschappen en/of dezelfde techniek'.
Behalve de behandeling van de fysieke onderdelen van een pijporgel, gaat deze richtlijn ook in op de klank. 'We vinden het van groot belang', benadrukt Henk Verhoef, 'dat er aandacht is voor samenhang in de aanpak. Dus bijvoorbeeld eerst zorgen dat de windladen in orde zijn voordat je gaat werken aan de pijpen en de klank'.
Reageren op de ontwerp-uitvoeringsrichtlijn?
ERM is benieuwd naar uw mening, tips en wensen. U kunt tot 10 mei 2016 reageren op de ontwerp-uitvoeringsrichtlijn Historische orgels door een mail te sturen naar secretariaat@stichtingERM.nl.
