POM’s en gemeenten gebruiken steeds meer de ERM-richtlijnen

Alle professionele organisaties voor monumentenbehoud (POM’s) werken met de ERM-richtlijnen. Ook gemeenten maken meer en meer gebruik van de ERM richtlijnen in hun rol als opdrachtgever en in hun rol als vergunningverlener. Dit blijkt uit het meest recente tweejaarlijkse onderzoek van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed naar het gebruik van de richtlijnen.

Weesp is een van de vele gemeenten die gebruikmaakt van de URL-en voor instandhoudingswerkzaamheden – foto Theo van Oeffelt

Gebruik URL-en door gemeenten
De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed monitort vanaf 2017-2018 tweejaarlijks de gemeenten of ze gebruik maakt van de uitvoeringsrichtlijnen (afgekort: URL-en) voor instandhouding. Uit de cijfers van 2019-2020 blijkt een lichte groei. Paul Noppers, senior inspecteur bij de Inspectie licht de cijfers toe. ‘De gemeente heeft soms twee rollen: die van vergunningverlener en die van opdrachtgever. De Inspectie vraagt of de gemeente als opdrachtgever, bijvoorbeeld bij werkzaamheden aan monumenten die eigendom zijn van de gemeente, gebruik maakt van de URL-en voor instandhouding. En ze vraagt of de gemeente in de vergunningverlening verwijst naar de URL-en voor instandhouding. Hieruit blijkt dat gemeenten de toepassing van URL-en stimuleert’.

Gemeente als opdrachtgever

	2017-2018	2019-2020
	Maakt de gemeente vanuit haar rol als opdracht gevende eigenaar van rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten gebruik van de uitvoeringsrichtlijnen (URL) van Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumenten (ERM) voor instandhoudingswerkzaamheden aan monumenten?	Maakt de gemeente in haar rol als opdracht gevende eigenaar van monumenten gebruik van de uitvoeringsrichtlijnen (URL) voor instandhoudingswerkzaamheden van Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumenten (ERM)?
Ja	32%	34%
Nee	31%	21%
Onbekend	37%	36%
NVT	-	9%

Bron: www.inspectie-oe.databank.nl

‘Ruim een derde van de gemeenten maakt in haar rol als opdrachtgever gebruik van de URL-en voor instandhoudingswerkzaamheden. Er is een lichte stijging te zien. Steeds meer gemeenten vervullen hiermee een voorbeeldrol door te verwijzen naar de URL-en. Het gaat dan om grote monumentengemeenten als Amsterdam, Amersfoort, Apeldoorn, Edam-Volendam en Zutphen. Maar ook relatief kleine gemeenten als Aalten, Ameland, Eemnes en Lingewaard maken gebruik van de URL-en. Gelijktijdig geeft een grote groep gemeenten aan dat ze onbekend zijn met deze URL-en. Het kennisniveau over de toepassing van de URL-en bij monumenten die eigendom zijn van die gemeenten kan nog vergroot worden. Het is overigens niet uit te sluiten dat een aantal van deze gemeenten niet de rol heeft van opdrachtgever omdat ze geen monumenten in het bezit hebben’, aldus Paul Noppers.

URL bij vergunningverlening
‘Het aantal gemeenten in de rol van vergunningverlener dat het gebruik van URL-en verplicht, neemt ook toe’, constateert Paul Noppers. ‘Inmiddels schrijft 27 procent van de gemeenten de URL-en voor in de vergunningverlening. Van de gemeente Achterkaspelen tot aan de gemeente West Maas en Waal wordt dit toegepast’.

Gemeente als vergunningverlener

	2017-2018	2019-2020
	Verplicht de gemeente het gebruik van uitvoeringsrichtlijnen vanuit haar rol als vergunningverlener voor monumenten, zoals de URL’s van de Stichting ERM?	Schrijft de gemeente vanuit haar rol als vergunningverlener voor monumenten gebruik van de uitvoeringsrichtlijnen (URL) voor instandhoudingswerkzaamheden van Stichting ERM voor?
Ja	22%	27%
Nee	51%	43%
Onbekend	27%	30%

Bron: www.inspectie-oe.databank.nl

Hij geeft hierbij wel een nuancering. ‘Gemeenten als Delft, Leeuwarden, Rheden en Zwolle hebben hun eigen richtlijnen opgesteld, waar ze naar verwijzen. De gemeente Beverwijk en Montferland geven aan niet altijd te verwijzen, maar doen dit als er als er vanuit gemeente of aanvrager behoefte aan is. Een aantal gemeenten geeft aan terughoudend te zijn met het voorschrijven. Zo vraagt de gemeente Borne zich af, die op zich de ERM-richtlijnen kent, of het juridisch kan. Een andere gemeente beperkt de toetsing tot de wettelijke criteria. En de gemeente Dongen wil ze wel toepassen, maar is er door bezuinigingen nog niet aan toegekomen’.
Paul Noppers constateert nog een andere variant. ‘Je kunt ook anders met de richtlijnen omgaan. De gemeente Gooise Meren verwijst in de welstandsnota naar de URL’s van de ERM en voor archeologie naar de KNA. De gemeente Roosendaal verwijst naar de richtlijnen maar stelt ze niet verplicht, omdat dit niet in het beleid is opgenomen. Bij een aantal gemeenten is het de commissie die adviseert over monumenten die naar de URL’s verwijst. En niet bij iedere vergunning is een standaard verwijzing naar een URL van toepassing, het blijft maatwerk. Net als vaak in een URL een keuze gemaakt moet worden en je niet kan volstaan met alleen maar een generieke verwijzing maar juist vraagt om nadere specificering’. Gelijktijdig is er nog onbekendheid en onduidelijkheid wat de juridische status is van de URL-en bij gemeenten. Er zou nog meer bekendheid en voorlichting kunnen worden gegeven over de toepassing van de URL-en en welke voordelen dat heeft’, suggereert Noppers. Begin 2022 zal de Inspectie alle gemeenten weer opnieuw benaderen.

Het goede voorbeeld door POM’s
Wat Noppers tevreden stelt is dat vrijwel alle professionele organisaties voor monumentenbehoud (POM’s) werken met de richtlijnen. ‘Vanaf 2013 wijst de minister van OCW organisaties aan als een POM. Het gaat dan om organisaties als Hendrik de Keyser, BOEi, Stadsherstel en Stichting het Geldersch Landschap, organisaties met meer dan 20 rijksmonumenten. De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed houdt toezicht op de POM’s. Deze organisaties vervullen een voorbeeldfunctie als het gaat om professioneel omgaan met monumenten. Alle 23 POM’s maken gebruik van uitvoeringsrichtlijnen, blijkt uit monitoring van de Inspectie in 2019-2020. Ruim 83 procent geeft aan dit altijd, dan wel vaak toe te passen’.

Bron: Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed monitor POM 2019-2020

URL-en voor gebouwen meest, voor groen erfgoed minder toegepast
‘Met name de URL-en voor voegwerk, historisch metselwerk en schilderwerk wordt veelal ingezet, die voor hovenierswerk en tuinhistorisch onderzoek nog maar beperkt. Van met name bij POM’s met veel groen erfgoed zou je verwachten dat het percentage hoger zou zijn’.

‘Een aantal POM’s geven aan dat het een vanzelfsprekendheid is om te verwijzen naar de URL-’en. Dit kan op diverse momenten worden gedaan, zoals in de aanbesteding, het opnemen in het bestek of als eindcontrole bij de werkzaamheden. Eén POM gaf aan de verwijzing specifiek op te nemen in de werk- en opdrachtomschrijving.’

Op welke manier maakt uw organisatie van de URL’s gebruik? - aantallen

	2019
Verwijzing naar URL’s opgenomen in de aanbesteding	14
Verwijzing naar URL’s opgenomen in het bestek	16
Eindcontrole of werkzaamheden uitgevoerd zijn conform de URL	13
Anders	4
Valide	23

Bron: Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed monitor POM 2019-2020