Initiatief voor een nieuwe URL Bouwhistorisch onderzoek

Overheden en bedrijven die betrokken zijn bij het bouwhistorisch onderzoek hebben ERM gevraagd om een uitvoeringsrichtlijn op te stellen voor bouwhistorisch onderzoek die de huidige Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek vervangt. Verwacht wordt dat de nieuwe URL in het tweede kwartaal van 2022 gereed zal zijn.

Evaluatie
Zo’n twaalf jaar na het publiceren van de huidige Richtlijnen blijkt de behoefte groot aan een update. Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB), de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de Stichting Bouwhistorie Nederland (SBN), de Bond voor Nederlandse Bouwhistorici (BNB) en het Convent van Gemeentelijke Bouwhistorici bespraken de huidige uitvoeringspraktijk aan de hand van diverse voorbeelden en stelden een lijst met verbeterpunten op. ‘Het moet voor een opdrachtgever duidelijk zijn waar hij om moet vragen, voor de bouwhistoricus wat hij moet leveren en voor het bevoegd gezag waarop ze kunnen toetsen, zodat het rapport zijn rol kan vervullen in de procedures. Dit alles is in de huidige Richtlijnen onvoldoende duidelijk, of komt niet aan bod’, zo wordt geconcludeerd in de evaluatie. ‘De productomschrijvingen zijn niet helder, hierdoor kunnen onduidelijkheden ontstaan tussen opdrachtgever, uitvoerder en bevoegd gezag over wat gewenst is en hoe dit uitgevoerd moet worden. ‘
Verder stelt de evaluatie onder meer: ‘De huidige Richtlijnen zijn te veel gericht op de grotere onderzoeken en sluiten daarmee onvoldoende aan bij de dagelijks onderzoekspraktijk, waar het gros bestaat uit kleinere waardestellende onderzoeken (verkenningen).’

Initiatief
Gezamenlijk benaderden de vier partijen de stichting ERM met het verzoek om een nieuw document op te stellen, volgens het format van een uitvoeringsrichtlijn, en de nieuwe URL onder te brengen bij ERM. ‘Het onderbrengen van de richtlijnen is een verdere stap in de professionalisering van het bouwhistorisch onderzoek. Opgenomen worden in de ‘restauratieladder’ maakt dat dit vooronderzoek zijn plaats beter en meer vanzelfsprekend in het restauratieproces en in de omgang met erfgoed kan innemen. Hierdoor wordt bouwhistorie niet langer gezien als een ‘apart’ onderdeel, zoals soms het geval is.’ De verschillende partijen hebben elkaar moeiteloos gevonden. ‘De samenwerking is op een zeer natuurlijke wijze tot stand gekomen’, vertelt Edwin Orsel van SBN. ‘De behoefte aan modernisering van de bestaande richtlijnen wordt breed gedragen’. Dat beaamt Marleen Greil van het RVB. ‘Ieder, op een eigen stoel, de een als opdrachtgever, de ander als opdrachtnemer, weer een ander als toezichthoudende overheid, streeft naar kwaliteitsborging’.

Bereiken
Wat willen al die verschillende partijen bereiken met een nieuwe URL? ‘Voor ons, Rijksvastgoedbedrijf, is doelmatigheid cruciaal’, stelt Jan Kamphuis. ‘Met het omzetten van de bestaande Richtlijnen in een nieuwe uitvoeringsrichtlijn van ERM willen wij straks bedrijfsmatig veel beter uit het werk komen dan nu. En verwacht ik dat wij op een betere wijze werk kunnen uitbesteden aan de markt. Met minder inzet van onze eigen uren, omdat in de URL al de kwaliteit is vastgelegd wat een opdrachtgever nodig heeft’. Kwaliteit noemt hij als tweede punt: ‘Kwaliteit betekent onder meer dat de resultaten van een onderzoek kunnen worden overdragen aan anderen; dat het op een gemakkelijke manier toegankelijk is als inspiratiebron voor hen die met het gebouw aan het werk moeten.’

Voor Dirk-Jan de Vries (RCE) biedt de nieuwe versie een welkome kans om de huidige typen onderzoek (bouwhistorie, kleurhistorie, tuinhistorie) van een zelfde systematiek te voorzien, omdat vanaf nu al die onderwerpen bij ERM onderdak zullen hebben. En Frank Haans (BNB) voorziet dat de nieuwe URL ‘een belangrijk onderdeel zal gaan worden in de gehele restauratieketen’. Bouwhistorisch onderzoek, benadrukt hij, is van essentieel belang om inzicht te krijgen in de bouwgeschiedenis en in de historische waarden van een monument. ‘Het is’, beaamt Dirk-Jan de Vries, ‘een belangrijke aanvulling op het technisch onderzoek van een monument. Het restaureren van een monument is immers niet louter een technische opgave.’

Sturing
Edwin Orsel, naast bestuurslid van SBN in het dagelijkse leven werkzaam bij de gemeente Leiden, benadrukt het belang van de nieuwe URL voor gemeenten. ‘Wij zijn een zowel uitvoerende als toetsende overheid. Voor beide taken kan de URL een stevige basis geven’. Frank Haans (BNB) haakt daarop aan. ‘De URL geeft straks meer sturing aan de producten, de adviezen, die wij als bouwhistorici aanleveren.’ Judith Toebast, werkzaam bij de RCE, geeft als voorbeeld dat zij nogal eens wordt geconfronteerd met teleurstellend onderzoek naar de historie van boerderijen. ‘Met veel te weinig kennis van de regionale eigenheid, van historische ontwikkelingen van boerderijen, worden een rapport opgesteld. Bouwhistorisch onderzoek heet het dan, maar de auteur komt niet verder dan een foto van de gevelsteen met het bouwjaar’. Zij hoopt op beter onderbouwd onderzoek, ‘zeker ook in het belang van kleinere gemeenten. Die missen doorgaans de kennis voor een grondiger beoordeling en dan is het een groot probleem als het onderzoek niet van voldoende niveau is’.

Verschillende aandachtsvelden
Jan Kamphuis en Marleen Greil van het RVB brengen de jongere bouwkunst en de wederopbouw onder de aandacht, een onderwerp dat in de huidige Richtlijnen nauwelijks aan bod komt. ‘Wij beheren veel grote gebouwen en complexen uit die periode, op vaak prominente plekken. Bouwhistorisch en, breder, cultuurhistorisch onderzoek is essentieel om noodzakelijk geachte moderniseringen te kunnen doorvoeren. De methodiek van het bouwhistorisch onderzoek moet worden doorgezet naar een architectuurhistorisch onderwerp’.

Aanpak
Het CCvD Restauratiekwaliteit heeft inmiddels een projectplan vastgesteld om te komen tot een nieuwe URL Bouwhistorisch onderzoek. Het werk start in september van dit jaar. De eerste stap is het vormen van een brede begeleidingscommissie en het aanstellen van rapporteurs. Naar verwachting wordt in het tweede kwartaal van 2022 de nieuwe URL gepresenteerd, eerst als ontwerp in een openbare reactieronde. In afwachting van de nieuwe URL zijn de huidige Richtlijnen ook te vinden op de ERM-website als URL 2007.

Onderzoek bouwsporen - Foto Dirk-Jan de Vries, RCE