De zoektocht naar meer comfort, een lagere gasrekening en minder hout kloven

‘We hebben veel enkelglas ramen die voor behoorlijk wat kou zorgen’, vertellen Mechteld Schwartz en haar man Hans Meijer. ‘Maar dubbelglas van 10 mm is te dik voor onze sponningen. We hebben op verschillende ruiten monumentenglas geprobeerd, maar we zijn niet zo enthousiast over de isolatiewerking. En we willen de huidige roederamen graag origineel houden’. De zoektocht van de eigenaren van een IJsselhoeve naar meer comfort, een lagere gasrekening en ‘minder hout kloven’.

Boerderij Kolkenstein in Terwolde

Meer comfort gevraagd
IJsselhoeven zijn grote karakteristieke boerderijen in de IJsselvallei, herkenbaar aan het dwarsgeplaatste voorhuis (T-vorm) met vaak meerdere grote schuren erbij. Ze zijn in de achttiende en negentiende eeuw gebouwd door rijke graanboeren. Steeds meer van deze boerderijen verliezen hun oorspronkelijke agrarische functie. Die van Mechteld en Hans, boerderij Kolkenstein, vormt nu de aangename combinatie van wonen en werken.
De fraaie, oude boerderij is vernoemd naar de kolk, die naast de boerderij aan de dijk in ligt. Waarschijnlijk is Kolkenstein opgezet door het rijke nonnenklooster in Diepenveen. Uit informatie over het klooster blijkt dat de boerderij ergens tussen 1520 en 1578 in de boeken van het klooster terecht gekomen is. 1578 was het jaar waarin staatse troepen Deventer op de Spanjaarden veroverden. De eigendommen van de kloosters in de regio werden verdeeld onder de steden. Daarmee kwam de boerderij in handen van de stad Deventer. Het huidige Kolkenstein is vermoedelijk gebouwd rond 1765. Van één van de 30 x 35 cm dikke korbelen in de houtconstructie van de boerderij kon vastgesteld worden dat het een grove den was die in de winter tussen 1763 en 1764 gekapt is in Estland. De zijmuren van de boerderij zijn met ruim drie meter opvallend hoog. Aan de noordzijde is in de achttiende eeuw een lanterskamer aangebouwd. Uit de pachtcontracten blijkt dat deze landheerskamer tot en met de jaren 70 van de vorige eeuw niet door de pachters gebruikt is, maar voorbehouden was aan de eigenaar. Als je de hele boerderij zou verwarmen gaat dat veel energie kosten. Door hun bezorgdheid om het klimaat willen de eigenaren het energieverbruik fors beperken. De eerste stap is in de winter ruimtes onverwarmd laten. Voor het beter isoleren van de ramen hebben de eigenaren lang gezocht. ‘We hebben eerst de mogelijkheden onderzocht van achterzetramen aan de binnenzijde. Maar een mooie manier hebben we niet gevonden. Plus het risico op condensvorming door vochtige binnenlucht tegen het buitenraam. Maar permanent voorzetglas aan de buitenzijde van de ramen wordt door de monumentenzorg, en door onszelf, historisch niet verantwoord geacht’.

Spinnen
De oplossing vonden de bewoners in eenvoudig weg te nemen voorzetramen aan de buitenzijde. ‘De oplossing is volledig reversibel. ‘In de lente halen we de voorzetramen weg en in de herfst komen ze weer terug. Door de smalle opening aan alle randen is goede ventilatie gegarandeerd en zal geen condensvorming optreden’. Natuurlijk zijn er ook nadelen. ‘Het goed opmeten van een passende ruit om in een scheef kozijn te plaatsen is niet makkelijk. Je hebt in de zomer een veilige opslagruimte nodig voor de opslag van de voorzetramen. En, lacht Hans, ‘soms zullen spinnen de tussenruimte tussen het glas als woonplek kiezen’.

Het paar heeft ook gekeken naar tal van andere energiebesparende, en comfortverhogende maatregelen. ‘Een warmtepompsysteem viel uiteindelijk af, de forse investering was niet binnen 20 jaar terug te verdienen. Wel hebben we nu een lage temperatuurverwarming en in het voorhuis hebben we rieten dak winddicht gemaakt (schroefdak)’. Al met al hebben ze het gasverbruik kunnen reduceren van 14.000 kuub naar 4.000 kuub per jaar.

Twee messing 8x8x1 u-profiel haakjes met messing schroefjes in het raamhout vastgezet

Niet zomaar zonnepanelen
Ook zijn de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen onderzocht. ‘Op daken van monumentale boerderijen – zeker bij rieten kappen – zijn zonnepanelen vaak niet mogelijk’, vertelt Hans, ‘maar niet-monumentale schuurdaken bieden wel mogelijkheden’. Het volleggen van het schuurdak is niet echt een optie. Daarmee zou de opbrengst ruim boven het eigen verbruik uitkomen. De terugleververgoeding van energiemaatschappijen is te weinig om de investering te rechtvaardigen.

Nog even terug naar de ramen. De gekozen oplossing met tijdelijk geplaatste voorzetramen bracht natuurlijk kosten met zich mee: U-vormige messing profielen aan de onderzijde waar de ramen op steunen en drie millimeter dikke glasplaten. Samen per raam zo’n 70 euro. ‘We hebben de terugverdientijd niet berekend, maar zijn al heel blij met het betere comfort’, zegt Mechteld Schwartz.
Om de effectiviteit van de voorzetramen te testen heeft Hans het effect gemeten. Als het buiten nul graden is, is de temperatuur aan de binnenkant van het enkelglas binnen 11 graden. Met de extra glasplaat aan de buitenkant is de temperatuur van het glas aan de binnenzijde nu 16 graden. Een enkelsteens muur is aan de binnenzijde 13 graden. Conclusie: Het enkelglas met simpel voorzetraam isoleert beter dan de enkelsteens muur.’

Raam aan de woonkamer

Mechteld is voorzitter van de Stichting IJsselhoeven, een stichting die die het verdwijnen van de karakteristieke IJsselhoeven aan het hart gaat.