Een kijkje over de grens: Italië
In december 2019 verscheen een artikel over de regeling voor restauratoren in het Verenigd Koninkrijk. Dit keer een blik op de situatie in Italië, in een interview met Kristian Schneider, president Associazione Restauratori d’Italia (ARI) en vice-treasurer bij de European Confederation of Conservators Restorers’ Organsiation (E.C.C.O.), in een Teams gesprek.
Conservator-restaurator na vijf jaar universiteit
Italië kent een lange geschiedenis in het beschermen van cultureel erfgoed, die teruggaat tot de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen noodzakelijk om de vervreemding door uitvoer van waardevolle objecten ten tijde van Mussolini tegen te gaan. Sinds 2013 is ook het beschermen van de restauratiekwaliteit bij wet geregeld, een wetgeving die veel voeten in de aarde heeft gehad, vertelt Kristian Schneider aan ons
Kristian Schneider: ‘Ook binnen E.C.C.O. wordt gewerkt aan een eis tot het behalen van een Master’s Degree’ – eigen foto
Registreren
Het begon met de wens tot het registreren van restauratieprofessionals, ergens in 1958, weet Kristian Schneider nog. Ver voor zijn tijd. Die wens vloeide voort uit het opleidingencircuit dat vanaf de Tweede Wereldoorlog vorm kreeg. Het betrof het aanbod op zowel universitair niveau als binnen diverse publieke en private opleidingsinstituten en van instellingen voor regionale cursussen.
Wie nu in Italië geregistreerd wil staan als professioneel conservator-restaurator, dient een Master’s Degree te hebben, die in vijf jaar te behalen is via een studie aan een universiteit. Dat geldt zowel voor de zelfstandig werkende conservator-restaurator, als voor degene die in dienst is van bijvoorbeeld een museum.
‘Het verzet tegen deze eis was groot’, vertelt hij. Kristian noemde het een lange strijd: ‘Vooral de in de ambachtspraktijk opgeleide restauratoren voerden grote bezwaren aan Ook zij die een oude, meer praktijkgerichte opleiding of ooit een cursus hadden gevolgd, hadden grote moeite met deze registratie-eis. Dat leidde vanaf 2009 tot een overgangsperiode waarin er naast geregistreerde conservator-restaurator ruimte was voor zogenoemde “Restoration Technicians”. Zij mochten hun werkzaamheden blijven uitvoeren, maar moesten wel een twee tot drie jaar durende cursus volgen’ om zich als restaurator te kunnen registreren.
Studiemogelijkheden
Nu is de uitvoering door een conservator-restaurator bij wet geregeld. Dit tot grote tevredenheid van Kristian Schneider. De universiteiten bieden zes studierichtingen aan, zoals textiel en leer, keramiek en glas. Daarbinnen zijn dan twaalf specialisaties, waaronder schilderijen op hout en canvas, boeken en archiefmaterialen. ‘We lopen in Europa voorop’, vindt hij. ‘Naast Italië zijn Slowakije en Slovenië in een vergelijkbaar stadium. Spanje, Frankrijk en Portugal zijn doende met een vergelijkbare regeling’.
Lijsten
Met een blik op de Nederlandse situatie stelt hij vast dat Italië geen doorzoekbaar register van conservatoren-restauratoren kent, zoals Nederland dat nu wel heeft. Er zijn wel twee, meer statische namenlijsten beschikbaar. De een telt iedereen die zich met conserveren en restaureren bezig houdt of heeft gehouden (‘7164 namen in een pdf’), en de andere is een even statische pdf-lijst van de nieuwe afgestudeerden conservatoren-restauratoren. Helaas is het onmogelijk om daarin gericht te kunnen zoeken en te selecteren. ‘De gesprekken met de overheid over de wenselijkheid om te komen tot een, dynamische en actueel gehouden database, verlopen moeizaam’, aldus Kristian. ‘Vooralsnog is daar ook geen financiering voor gevonden. Uiteindelijk zal de eerste lijst vanzelf verdwijnen’, merkt hij op, ‘omdat gaandeweg iedereen die daar op staat zal komen te overlijden’.
Toezicht ontbreekt
Een ander aandachtspunt in Italië is het toezicht. Of er daadwerkelijk een geregistreerd conservator-restaurator betrokken is bij een restauratie is maar de vraag. ‘Vaak hangt het af van de lokale overheid of daar op wordt toegezien’. En dat betreurt hij ten zeerste. Want het is nodig om bij een restauratie antwoord te kunnen geven op essentiële vragen als : “Wat doe je, wanneer doe je dat en waarom doe je dat?” Zonder een opgeleide vakdeskundige zijn die vragen niet voldoende onderbouwd te beantwoorden’.
Jonge aanwas
Helaas is er door het gebrek aan middelen ook nog geen nascholing van de grond gekomen. Dat brengt het gesprek tot de zorg over de aanwas van jonge vakmensen. ‘Voor ARI heeft dat nu de prioriteit’, geeft Kristian Schneider aan. ‘Enerzijds vanwege de noodzaak om over voldoende goed opgeleide conservatoren-restauratoren te kunnen blijven beschikken. Anderzijds ook om met alle mogelijke overlegpartners in gesprek te kunnen blijven’. ‘Jonge mensen’, signaleert hij, ‘hebben minder behoefte aan het overleggen met overheden of het studeren op juridische vraagstukken. Dat aspect verleidt hen niet tot het vakgebied. Het is de uitoefening van het vak zelf dat hen als enige kan verleiden’.
Fresco’s in het Uffizi, Florence - foto Esther Wieringa
Europa
Tenslotte wijst Kristian Schneider naar de ontwikkelingen binnen E.C.C.O. Daar wordt gewerkt aan een Europees gedragen eis tot een Master Degree voor het restaureren van roerend erfgoed. Dat is een lang proces, dat al eind vorige eeuw is gestart. Het is onontkoombaar dat dit de norm zal worden, stelt Kristian Schneider vast. ‘Ook binnen de EU wordt nu gewerkt aan het vaststellen van criteria ten behoeve van specifieke vaardigheden.’ Hij noemt de ‘Construction Blueprint’, een Europees ERRIN-project, behorend tot het Erasmus + -programma. Hierin wordt gewerkt aan de implementatie van een nieuwe strategische benadering van sectorale samenwerking op het gebied van vaardigheden. Dit met als doel een blauwdruk te ontwikkelen voor sectorale vaardighedenstrategieën, beroepsprofielen, beroepsprogramma's en kwalificaties (zie www.constructionblueprint.eu).